Bedenimiz Nasıl Uzun Periyodik Açlıkla Gayret Edip Hayatta Kalmayı Başarıyor?
İnsan bedeni, binlerce yıldır hayatta kalma uğraşında sayısız zorluğa karşı kendini adapte etme yeteneği geliştirdi. Adaptasyon süreçlerinden tahminen de en etkileyici olanı, açlığa karşı verdiği reaksiyon.
Peki, bedenimiz yiyecek kıtlığıyla karşılaştığında nasıl hayatta kalmayı başarıyor? Metabolizmamız, güç kaynaklarını korumak ve hayati işlevleri sürdürmek için nasıl bir dönüşüm geçiriyor?
Açlığa karşı birinci reaksiyon güç kaynaklarının yine düzenlenmesiyle başlıyor.
Vücudumuz, yiyecek bulamadığımızda birinci olarak güç kaynaklarını yine düzenlemeye başlıyor. Olağanda güç gereksinimimizin büyük bir kısmı karbonhidratların parçalanmasıyla elde edilen ve hücrelerimizin temel güç kaynağı olan glikozdan karşılanıyor.
Yemekten birkaç saat sonra beden, enerjiyi olağan halde kullanıyor lakin 8 ila 12 saat üzere bir açlık durumunda, glikoz düzeyleri düşmeye başlıyor. Bu noktada beden, şimdi bir kriz moduna girmeyerek glikoz yerine alternatif güç kaynaklarına yöneliyor.
24 saat sonra ise alternatif güç kaynakları devreye giriyor.
Bir gün boyunca hiçbir şey yemezsek bedenin glikojen depoları tükenmeye başlıyor ve güç gereksinimini karşılamak için yağ yakımı sürecine giriliyor.
Karaciğer, yağları ketonlara dönüştürerek beyin ve öteki organlar için yeni bir yakıt kaynağı oluşturuyor. Ketonlar, bilhassa uzun periyodik açlıklarda hayatta kalmamızı sağlayan kritik moleküllerden oluyor.
72 saat sonra kaslar muhafaza moduna geçiyor.
Üç gün boyunca yemek yemediğimizde ise metabolizma suratını düşürerek güç tasarrufu yapmaya başlıyor. Bu sırada da protein kaybını en aza indirmek için kas yıkımını sınırlamaya çalışıyor.
Bunun yerine yağ depolarını daha fazla kullanıyor ve keton üretimini artırıyor. Beyin de olağanda glikoz kullanırken artık büyük ölçüde ketonlarla çalışmaya başlıyor ve bu da açlık sürecinde zihinsel berraklık hissini açıklayabilir.
Bir haftadan sonra da artık hayatta kalma modu devrede.
Eğer bir hafta boyunca yemek yemezsek de tiroid hormonları ve öteki metabolik regülatörler devreye giriyor. Tiroid hormonlarının aktivitesi azalıyor, metabolizma yavaşlıyor. Birebir vakitte beden ısısı düşüyor ve fizikî aktivite azalıyor.
Bu devirde yağ depoları ana güç kaynağı olmaya devam ediyor lakin uzun vadede hayati organların ziyan görmemesi için kimi proteinler de güç üretiminde kullanılmaya başlanıyor.
Uzun müddetli açlıkta beden hudutlarını epey zorluyor.
Vücudun haftalarca hatta aylarca açlığa dayanabilme kapasitesi, yağ oranına ve genel sıhhat durumuna bağlı. Çok uzun süren açlık durumlarında alışılmış ki kas kütlesi önemli formda azalmaya başlıyor ve bağışıklık sistemi zayıflıyor, vitamin ve mineral eksiklikleri, organların işlevlerini bozabiliyor.
Bu noktada, beden kendi dokularını güç kaynağı olarak kullanmaya başlıyor ve kritik eşik aşıldığında organ yetmezliği üzere önemli sıhhat sorunları ortaya çıkabiliyor.
Açlık psikolojimizi nasıl etkiliyor?
“Açken neden sinirliyiz?” sorusu işte tüm bu tesirlerin de sonucu oluyor. Aç kalmak yalnızca fizyolojik değil, ruhsal olarak da bizi etkiliyor.
Uzun müddetli açlık durumunda, beyin kimyasında da değişiklikler meydana geliyor. Bilhassa, serotonin ve dopamin üzere nörotransmitterlerin düzeyleri düşüyor ve bu da ruh hâlinde değişikliklere, konsantrasyon zorluklarına ve hatta depresif belirtilere neden olabiliyor.
Aynı vakitte açlık durumunda iştah hormonları da değişiyor. Ghrelin ismi verilen hormon, açlık hissini artırırken leptin hormonu ise tokluk hissini sağlıyor.
Açlık sürecinde, ghrelin düzeyleri artıyor ve bu da daima bir açlık hissine neden oluyor. Bu durumu aslında yiyecek bulma konusunda motivasyonu artırmak için evrimsel bir adaptasyon olarak da düşünebiliriz.
Açlık sürecine herkes farklı reaksiyonlar verebilir.
Açlığa dayanma sürelerimiz bir değil ve bunu yaş, cinsiyet, beden yağ oranı, genel sıhhat durumu ve daha evvelki beslenme alışkanlıkları üzere çeşitli faktörler etkiliyor.
Örneğin, yağ oranı yüksek bireyler daha uzun müddet açlığa dayanabilirken düşük yağ oranına sahip bireyler daha çabuk güç krizi yaşayabiliyor.
Sonuç olarak bedenimiz açlık durumunda hayatta kalmak için inanılmaz bir adaptasyon yeteneği sergiliyor. Tekrar de çok uzun saatler yahut günler süren açlık durumunun hem fizyolojimizi hem de psikolojimizi etkilediğini unutmamakta yarar var. Bu yüzden de dengeli beslenme ve kâfi güç alımıyla bedenin sağlıklı formda fonksiyon gördüğünü bilmek gerekiyor.
Açlık hakkında bunları da inceleyebilirsiniz:
